TANJAK

3 Jan 2012

EKSTRA!

WARISAN KITA
Tanjak Lambang Status


HARI ini, jarang sekali kita melihat lelaki Melayu di sini bertanjak di kepala.

Kalau ada pun, cuma sekali-sekala dan biasanya dipakai pengantin lelaki yang berpakaian Melayu.

Apa yang lebih sering kita lihat ialah kaum lelaki kita memakai songkok dengan pakaian Melayu.

Tahukah anda bahawa tanjak adalah antara warisan kebanggaan budaya Melayu sejak zaman-berzaman?

Ia mungkin dianggap lapuk dan tidak lagi sesuai dijadikan pakaian seharian pada zaman ini.

Tetapi dahulu, ia merupakan pakaian kebanggaan lelaki Melayu dan menerusi tanjak yang dipakai, kita dapat tahu taraf atau kedudukannya dalam masyarakat.

Tanjak atau dikenali juga sebagai destar dan jenis tengkolok adalah salah satu busana pada bahagian kepala lelaki Melayu yang sering dikaitkan dengan istana, kepahlawanan dan dipakai dalam pelbagai acara adat istiadat bangsa Melayu.

Ia masih diamalkan di Malaysia, terutama di kalangan istana, kerana negara jiran kita itu hingga kini masih mengekalkan sistem beraja Melayu.

Tanjak pada kebiasaannya akan dipadankan dengan bengkung, kain samping dan baju Melayu berserta keris.

Pemakaian tanjak di kalangan masyarakat kita dikatakan mempunyai sejarah yang panjang.

Sebelum zaman Kesultanan Melaka, iaitu salah satu empayar Melayu yang terakhir di rantau ini sebelum kedatangan penjajah Barat, kaun lelaki Melayu hanya menggunakan segelai kain yang diikat di kepala untuk menutup rambut agar mereka kelihatan gagah dan kemas.

Ikatan kain itu lama-kelamaan berubah dan menjadi semakin cantik mengikut peredaran zaman. Ia kemudian diolah dan diubah suai mengikut taraf seseorang.

Orang Melayu Melaka telah menggunakan kebijaksanaan mereka dengan mengubah sehelai kain yang dipakai sebagai penutup kepala.

Pemakaian tanjak dalam masyarakat Melayu mempunyai erti budaya yang tinggi.

Ia melambangkan kedudukan seseorang dalam masyarakat.

Apa yang dipakai oleh rakyat biasa berbentuk simpulan biasa.

Rakyat biasa tidak boleh memakai bentuk tanjak yang sama dengan bentuk tanjak raja atau sultan.

Tanjak raja pada zaman Melaka dibuat daripada kain sutera dari China atau India, manakala orang kebanyakan menggunakan tanjak daripada kain biasa.

Hari ini, kebanyakan tanjak dibuat daripada kain songket.

Cara mengikat tanjak pula bergantung pada kedudukan orang yang memakainya.

Lebih tinggi statusnya, lebih indah dan banyak lipatan kain pada tanjak itu.

Kalau raja, penghujung tanjak pasti tinggi dan tajam. Ia melambangkan darjat dan kuasanya.

Kalau pendekar, ikatannya lebih kemas dan duduk tegap mencerminkan kegagahannya.

Dengan kepelbagaian cara membentuk dan mengikat tanjak, ia menggambarkan betapa tingginya daya penciptaan pereka-pereka bentuk tanjak tradisi Melayu.

Keindahan dan kesenian reka bentuk tanjak ini masih terpelihara dengan baik dan utuh, terutama di negara jiran kita iaitu Malaysia dan Riau, dan di negara kita juga.

Perincian tentang tanjak dan jenis-jenisnya terungkap dalam buku Ungkapan Tradisional Melayu Riau tulisan Tenas Affendy.

Menurutnya, 42 jenis tanjak diterangkan dalam bentuk ungkapan Melayu.

Rangkap pertama ungkapan tentang tanjak dalam buku tersebut berbunyi berikut:

Sekali bernama destar
Duanya bernama tanjak
Yang dijunjung di kepala
Yang dipakai berpatut-patut
Yang beradat berlembaga
Yang beradat berketurunan
Yang dijaga pelihara
Yang bertempat dan bertepatan
Yang ada asal usulnya.