Perspektif Baru Mengenai Melayu oleh Effendy A. Hamid

17 Feb 2010
KOMENTAR
E-MEL DARI HAWAII

Perspektif baru mengenai Melayu

Oleh Effendy A. Hamid

SEBANYAK mana kita tahu perihal Singapura yang ditakluk secara muslihat halus oleh British selepas 1819?
Kita selalu fikirkan bahawa Thomas Stamford Raffles menubuhkan Singapura pada awal abad ke-19 Masihi dan terus menempatkan pulau ini dalam rangkaian politik dan ekonomi empayar British.
Mungkin kita juga tahu tentang sejarah Singapura atau Temasek daripada sumber-sumber Cina dan Melayu dan juga bukti arkeologi daripada abad sebelumnya.
Kini muncul dapatan baru daripada buku Dr Peter Borschberg, The Singapore and Melaka Straits: Violence, Security and Diplomacy in the 17th century (Singapura dan Selat Melaka: Keganasan, Keselamatan dan Diplomasi dalam abad 17 Masihi).
Beliau menggunakan sumber Belanda, Jerman, Portugis dan Sepanyol pada zaman 1600-1700 yang menunjukkan bahawa kuasa-kuasa Eropah tersebut sudah lama bergiat cergas dalam teater politik, ketenteraan dan ekonomi dunia Melayu.
Singapura 300 tahun lalu merupakan sebahagian daripada rangkaian politik dan ekonomi kawasan Sungai Johor dan perdagangan jarak jauh di dalam Asia yang penting.
Kerajaan Johor yang berpusat di Batu Sawar (tidak jauh dari Kota Tinggi) menempatkan Singapura sebagai pusat penting.
Saya bertemu Dr Borschberg di Batam kerana diundang mewawancara beliau tentang buku terbarunya itu.
Beliau ialah profesor madya di Jabatan Sejarah, Universiti Nasional Singapura (NUS). Telah lama beliau meneliti sejarah Dunia Melayu, terutama peranan penjajah Barat antara kurun 16 dengan 18 Masihi.
Pendapatnya mencetuskan bahas kecil ketika wawancara dijalankan.
Menurutnya, kuasa yang amat disegani pada masa itu bukanlah penjajah Barat, tetapi kerajaan Aceh yang pengaruhnya besar ke atas politik dan ekonomi kerajaankerajaan Melayu pesisir Selat Melaka sehinggalah Sungai Johor.
Hujah Dr Borschberg: 'Kuasa Eropah pada masa itu bukan hebat sangat. Portugis, walaupun sudah lama berada dalam rantau Melayu (selepas menakluk Melaka dalam tahun 1511), sebenarnya sudah lemah di Dunia Melayu dalam aspek ketenteraan. Untuk mengatasi kelemahannya, Portugis membina kekuatan diplomatik dan politik. Belanda dan Sepanyol juga menggunakan strategi yang sama. Sebenarnya kuasa-kuasa Barat terjebak dalam aktiviti politik raja-raja Melayu yang amat rumit kerana berebut kuasa dan takluk.'
Matlamat utama kuasa-kuasa Eropah ialah menamatkan kuasa Aceh yang menguasai Selat Melaka.
Untuk itu, Kerajaan Johor menjadi tumpuan utama kesemua pihak Eropah. Johor diharap dapat menangani Aceh dan menukarkan imbangan kuasa di Selat Melaka.
Menurut Dr Borschberg, Singapura menjadi sangat penting pada masa itu kerana kedudukannya sebagai laluan perdagangan Barat dan Timur (empayar China). Singapura pula tidak jauh dari Sungai Johor.
Portugis, Belanda, Sepanyol, British dan Perancis memang bersaing untuk berkuasa di rantau Asia Tenggara.
Untuk itu, mereka berasa amat perlu memperdaya raja-raja Melayu. Namun tugas tersebut amat sukar kerana catatan penjajah menunjukkan raja-raja Melayu juga agak pintar.
Pada halaman 72 buku Dr Borschberg, terpapar salinan surat keterangan yang ditulis pada 27 Ogos 1603 oleh Laksamana Belanda, Jakob van Heemskerk, yang memberi butir tentang pertolongan daripada Raja Bongsu, Sultan Johor.
Raja Bongsu menyarankan tempat terbaik untuk menyerang kapal Portugis (Portugis ialah musuh bersama Johor dan Belanda) ialah di muara Sungai Johor. Ternyata, Belanda akhirnya berjaya menyerang dan merampas kapal Santa Catarina yang memuat banyak harta.
Kata Dr Borschberg, ini menunjukkan bahawa pada abad ke-17, penjajah Eropah memerlukan sokongan raja-raja Melayu seperti Sultan Johor yang disifatkan sebagai seorang yang sangat terhormat dan disifatkan sebagai seorang yang sebanding dengan seorang raja Eropah.
Pada halaman 110 buku ini terdapat salinan surat yang ditulis kepada Belanda - Raja Bongsu sangat marah terhadap Belanda dan membidas mereka kerana suka menukar fikiran dengan persetujuan dalam surat perjanjian yang sudah dibuat.
Tetapi hubungan kuasa Eropah bertukar semasa zaman pencerahan (Enlightenment) kerana negara Eropah bangga akan tamadun mereka. Sejak itu mereka memandang rendah kawasan jajahan mereka.
Saya bertanya kalau penelitian dalam bukunya itu boleh memberi pandangan baru tentang erti 'Melayu'.
Kata Dr Borschberg, 'Melayu' disifatkan secara keseluruhannya sebagai satu rumpun bahasa dan belum lagi bererti satu bangsa atau kaum pada zaman itu.
Pada saya, soal takrif 'Melayu' memang penting dan wajar dibahaskan. Namun, penting juga mencari bukti sejarah untuk memahami zaman penentuan kurun ke-17 - percaturan kuasa Barat dengan raja-raja Melayu.
Banyak lagi perlu dibuat, hujah Dr Borschberg. Beliau mengharapkan hasil bukunya itu boleh dikembangkan lagi dengan sumbangan sejarawan Melayu yang mengkaji pelbagai manuskrip abad tersebut.
Dr Borschberg berkata projek seterusnya ialah mencari makam Raja Bongsu yang mangkat dalam tahun 1623 di Tambilan Besar arah barat Puluh Tujuh (kini Natuna