BERBILANG BUDAYA & SEKULARISME

15 Jan 2010 Berita Harian

Berbilang budaya dan sekularisme

Oleh Zainul Abidin Rasheed

SEJARAH awal Islam mengisahkan satu peristiwa yang amat penting bagi kefahaman kita tentang sikap Islam dalam hubungan dengan agama lain.

Sebahagian sahabat Rasulullah saw telah bersuaka di Habsyah demi mengelakkan penganiayaan di Makkah. Raja Habsyah, Negus, merupakan seorang Kristian yang warak. Beliau menyambut mereka dan bertanya mengenai agama baru. Sedar bahawa Islam tidak sama dengan agamanya, Negus diriwayatkan membuat garisan dengan kakinya seraya berkata: 'Perbezaan anda dan kami tidak lebih daripada garisan halus ini.'

Hampir 1,500 tahun, akibat campur tangan politik dan kepentingan ekonomi serta tebaran tempelan (stereotaip), perbezaan antara pelbagai penganut di dunia tampak lebih besar daripada garisan tipis yang dilakarkan oleh Raja Negus. Kini kita bercakap tentang peri perlunya dialog antara agama dengan tamadun.

Ramai pihak, daripada ahli siasah sehinggalah aktivis agama menekankan keperluan dialog sedemikian. 2001 diisytiharkan sebagai Tahun Bangsa-Bangsa Bersatu bagi Dialog Antara Tamadun. Apakah yang dapat dikatakan mengenai pembangunan dialog sepanjang dekad terakhir?

Sepanjang hubungan Islam dengan agama lain, saya yakin dua perkara harus ditonjolkan:
Pertama, kita melihat anjakan maju daripada sekadar dialog kepada penekanan peri perlu amalan berbilang budaya (multiculturalism).

Kedua, ada keperluan bagi lebih penumpuan bukan sahaja pada Islam malah agama lain.
Persoalan damai, harmoni dan kewujudan bersama di kalangan masyarakat berbilang agama dan kaum di dunia sering ditangani dengan menegaskan peri perlu dialog antara agama atau kepercayaan.

Namun, turut diiktiraf bahawa dialog boleh dan akan lebih mudah dan berkesan dengan pemupukan nilai-nilai berbilang budaya.

Dialog secara harfiah bermaksud sembang antara dua pihak. Ia melibatkan perbicaraan mengenai perkara yang menjadi keprihatinan bersama antara dua atau lebih kumpulan yang mempunyai tasawur (worldview) yang berbeza.

Berbilang budaya pula merujuk pada pandangan atau doktrin bahawa pelbagai budaya boleh dan harus wujud bersama secara aman dalam sebuah negara. Berbilang budaya menjadi amalan sesebuah negara berdasarkan falsafah dan pandangan yang bukan sahaja mengiktiraf kepelbagaian agama dan kaum, malah pemerintahnya juga gigih menggalak rakyat meraih manfaat daripada kepelbagaian tadi.

Hanya dengan pengiktirafan bersama akan sumbangan membina oleh semua agama dan kumpulan kaum, maka dialog boleh dijayakan. Jika matlamat dialog ialah membentuk bukan sahaja toleransi malah persefahaman, penghormatan dan kekaguman, ini hanya terlaksana dengan amalan berbilang budaya sebagai syaratnya.

Amalan berbilang budaya kian diiktiraf sebagai bumbu asas untuk dialog yang berjaya. Ia melibatkan bukan sahaja rakan dialog malah seluruh masyarakat. Ia melibatkan bukan sahaja perubahan kerangka minda untuk beberapa individu yang terlibat dalam dialog malah seluruh negara. Perubahan ini boleh dijana menerusi pendidikan tetapi lebih segenerasi diperlukan untuk membawa kesan pada masyarakat.

Satu lagi perkara yang ingin saya ketengahkan ialah peri perlu tumpuan lebih pada peranan agama selain Islam dalam hal ehwal hari ini. Misalnya, sudah terdapat perhatian besar pada sifat pelampau Muslim dan peranannya dalam hal ehwal antarabangsa.

Walaupun fenomena ekstremisme Muslim merupakan satu realiti, tidak dapat dinafikan bahawa ia wujud kerana ia antara lain sebagai respons kepada ekstremisme dalam masyarakat beragama yang lain. Ini termasuklah fundamentalisme Kristian dan juga ekstremisme Yahudi.
Sebarang dialog berkesan antara tiga agama Ibrahimiah, misalnya, mesti mengambil kira ciri ekstrem dalam kesemua tiga agama. Keperluan ini memang jelas. Tidak dapat dipersalah sikap melampau sebuah masyarakat beragama bagi masalah yang dihadapi dunia kini. Juga, mengetengahkan fenomena ekstremisme di kalangan bukan Muslim juga akan membantu memikat hati Muslim demi meyakinkan mereka bahawa Muslim bukanlah satu-satunya yang bertindak sedemikian.

Semua tumpuan pada agama haruslah tidak membuat kita membayangkan bahawa sekularisme (berbanding dengan agama) sebagai huraian bagi permasalahan ini. Terdapat juga apa yang disebut fundementalisme sekular.

Mutakhir ini kita dapat menyaksikan sengketa serius terbit daripada dasar pemerintah sekular di pelbagai negara. Ini berlaku apabila negara sekular tidak mengambil kedudukan neutral (tidak memihak) mengenai agama, tetapi melakukan yang sebaliknya pula. Ia juga berlaku apabila sekularisme wujud tanpa usaha menggalak amalan berbilang budaya.

Di antara negara sekular yang gigih menggalak amalan berbilang budaya dan bersikap neutral antara agama yang berbeza, boleh dikatakan negara ini bertindak secara membina. Dengan cakap lain, sekularisme boleh berperanan neutral jika amalan berbilang budaya berada di sisinya.

Nota: Makalah ini merupakan ucapan Menteri Negara Kanan (Ehwal Luar) dalam forum 'Agama dan Berbilang Budaya' di Universiti Nasional Singapura, minggu lalu